รายการพินิจนคร l ชมต้นทุเรียนอายุ 40 ปีก่อนน้ำท่วมปี 54

Tags: สวนตาก้าน, ศูนย์การเรียนรู้เพื่ออนุรักษ์ทุเรียนพื้นบ้านนนทบุรี, ทุเรียนนนท์, กบแม่เฒ่า

ย้อนวันวาน ปี 2550 สวนตาก้านเปิดบ้านต้อนรับทีมงานจากรายการพินิจนคร ช่อง ThaiPBS คุณอดิสรณ์ ฉิมน้อย เล่าตำนานทุเรียนนนท์ พาชมสวน ดูวิธีการตัดทุเรียนแบบฉบับสวนนทบุรีแท้ และแนะนำทุเรียนพันธุ์พื้นบ้าน "กบแม่เฒ่า"

ต่อมาในปี 2554 สวนตาก้านประสบภัยน้ำท่วมและได้ตัดยอดกิ่งพันธุ์ทุเรียนนนท์ไปอนุบาลไว้จำนวนมาก และได้ปลูกทุเรียนเพื่อสานต่อภูมิปัญญาชาวสวนนนทบุรีอีกครั้ง.. ติดตามได้ในสวนตาก้านเดอะซี่รี่ย์ตอนต่อไปค่ะ #Suantakan the series

(ขอขอบคุณวีดีโอ..จากพี่ๆทีมงานรายการพินิจนครด้วยค่ะ)

นนทบุรีเป็นจังหวัดที่ตั้งอยู่ภาคกลางของประเทศไทย เป็นหนึ่งในจังหวัดปริมณฑล ได้แก่ นครปฐม สมุทรปราการ สมุทรสาคร ปทุมธานี และนนทบุรี โดยห่างจากกรุงเทพมหานคร 20 กิโลเมตร มีเนื้อที่ประมาณ 622,303 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 388,939.37 ไร่ ปัจจุบันแยกออกได้เป็น 6 อำเภอได้แก่ อำเภอเมือง มีพื้นที่ 77.018 ตารางกิโลเมตร อำเภอปากเกร็ด มีพื้นที่ 89.023 ตารางกิโลเมตร อำเภอบางกรวย มีพื้นที่ 96.398 ตารางกิโลเมตร อำเภอบางบัวทอง มีพื้นที่ 116.439 ตารางกิโลเมตร อำเภอไทรน้อย มีพื้นที่ 186.017 ตารางกิโลเมตร สภาพพื้นที่ตามลักษณะภูมิประเทศของจังหวัดนนทบุรี มีแม่น้ำเจ้าพระยาแบ่งพื้นที่ของจังหวัดออกเป็น 2 ส่วน ฝั่งตะวันออกและตะวันตก พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ราบลุ่ม มีคูคลองทั้งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติและเกิดจากการขุดขึ้นมาใหม่เป็นจำนวนมากเชื่อมติดกัน ลักษณะภูมมิอากาศเป็นแบบร้อนชื้น อยู่ภายใต้อิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ ประกอบฤดูฝน ฤดูหนาวและฤดูรอน แต่เนื่องจากลักษณะพื้นที่เป็นที่ราบลุ่มมีความแตกต่างของระดับพื้นดินเพียงเล็กน้อย สภาพภูมิอากาศจึงมีลักษณะค่อนข้างสม่ำเสมอตลอดพื้นที่ (สำนักงานส่งเสริมเกษตรจังหวัดนนทบุรี, 2549)

จังหวัดนนทบุรีนับได้ว่าเป็นแหล่งที่มีชื่อเสียงแหล่งหนึ่งในการปลูกทุเรียนจนกลายเป็นส่วนหนึ่งของคำขวัญประจำจังหวัดนนทบุรี ความว่า “พระตำหนัก สง่างาม ลือนาม สวนสมเด็จ เกาะเกร็ด แหล่งดินเผา วัดเก่า นามระบือ เลื่องลือ ทุเรียนนนท์ งามน่ายล ศูนย์ราชการ” ซึ่งแสดงถึงการเป็นที่รู้จักอย่างแพร่หลายของทุเรียนนนทบุรีในอดีตได้เป็นอย่างดี มีผู้สันนิษฐานว่า ได้มีการนำเอาทุเรียนเข้ามาแพร่กระจายพันธุ์ในประเทศไทย ราวสมัยของพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก คือ ในราวปี พ.ศ. 2330 โดยพบหลักฐานจากเอกสารฐานเกษตรกรรม ระบุว่า ทุเรียนแพร่กระจายเข้ามาในประเทศไทยเมื่อปี พ.ศ. 2330 จากภาคตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศพม่า และแพร่เข้ามาทางใต้ของประเทศไทย ต่อมาได้มีการนำเอาพันธุ์ทุเรียนต่างๆ เข้ามาปลูกเป็นสวนทุเรียนอย่างแพร่หลายในแถบธนบุรีตามแนวแม่น้ำเจ้าพระยาและขยายพื้นที่มาจนถึงจังหวัดนนทบุรี ทำให้ตลาดนนทบุรีในอดีตกลายเป็นแหล่งขายทุเรียนที่สำคัญแห่งหนึ่งของประเทศ และเนื่องจากทุเรียนนนท์มีเนื้อละเอียดนุ่ม รสชาติ และความหลากหลายของสายพันธุ์ กล่าวกันว่า ดินในแถบนนทบุรี เป็นดินเหนียวที่มีธาตุอาหารของพืชอย่างบริบูรณ์ ซึ่งมีลักษณะแตกต่างจากดินในแถบอื่นๆ ที่มีการปลูกทุเรียน จึงทำให้เนื้อทุเรียนที่มาจากจังหวัดนนทบุรีละเอียด เนื้อหนาและรสดีมาก จึงทำให้ทุเรียนนนท์ มีราคาสูง และเป็นที่ต้องการของตลาด นำรายได้เข้าสู่ชุมชนและจังหวัดนนทบุรีปีละหลายร้อยล้านบาท (สำนักงานเกษตรและสหกรณ์จังหวัดนนทบุรี, 2542)

ทุเรียน "ราชาแห่งผลไม้" ทุเรียนเป็นผลไม้เมืองร้อนที่เก่าแก่ มีถิ่นกำเนิดอยู่ในแถบเอเชียตอนใต้ เป็นผลไม้ที่มีความแปลกทั้งรูปร่าง สี และรสชาติมีผลเต็มไปด้วยหนาม เนื้อสีขาวเหลืองหรือสีจำปาซึ่งน่ารับประทานเนื้อทุเรียนส่วนใหญ่จะใช้รับประทานสด มีรสอร่อยมากเป็นผลไม้ที่มีราคาแพง ชาวสวนทุเรียนส่วนใหญ่มีฐานะดีขึ้นและร่ำรวยเพราะปลูกทุเรียนก็มีมาก นนทบุรีมีทุเรียนคุณภาพดีเมื่อคิดราคาต่อผลแล้วมีราคาแพงที่สุด และยังไม่มีประเทศใดในโลกที่ปลูกและมีทุเรียนดีเท่าประเทศไทย ด้วยเหตุนี้ ทุเรียนจึงเป็นผลไม้อย่างหนึ่งที่เชิดหน้าชูตาของคนไทย

ทุเรียนนนท์ ชื่อนี้เลื่องลือกันว่าเป็นทุเรียนที่อร่อยที่สุด รสชาติเป็นเลิศนั้นแท้จริงแล้วเป็นอย่างไรกัน ทุเรียนนนท์หรือในอีกชื่อของคนนนท์”ทุเรียนใน” เป็นทุเรียนที่ผู้คนให้ความนิยมกันมาตั้งแต่อดีต จึงทำให้ราคาสูงหาซื้อยาก รับประทานก็ยากเช่นกัน แต่ทุเรียนนนท์ได้หายไปจากความนิยมช่วงหนึ่ง เนื่องจาก มีมากมายที่เข้ามาแทนที่ไม่ว่าทุเรียนจากภาคตะวันออก ภาคใต้ ล้วนแต่มีคุณภาพเกือบจะแทนที่ทุเรียนของนนทบุรีอยู่แล้ว สาเหตุที่ทำให้ทุเรียนนั้นหายไปจากนนท์ มีหลายสาเหตุ ไม่ว่าจะน้ำท่วมปี พ.ศ.2538 และมหาอุทกภัย ปีพ.ศ.2554 ที่สร้างความเสียหายจากพื้นที่ปลูก 3,475 ไร่เหลือเพียง43 ไร่ให้ผลผลิตแล้วเพียง 16 ไร่ จากพื้นที่ปลูกในทุกอำเภอ ความเจริญของสังคมเมือง การเกิดของหมู่บ้าน การตัดถนนใหม่ๆหลายสาย ทำให้สภาพอากาศและสิ่งแวดล้อมเปลี่ยนไป น้ำเสียและ อากาศร้อนหรือปัญหาโลกร้อนด้วยก็ได้ หรือการเปลี่ยนแปลงทางสังคม ทำให้หลายคนคิดว่าทุเรียนนนท์หายไปแต่ในความเป็นจริง สิ่งหนึ่งที่เป็นสาเหตุสำคัญหลายคนไม่เคยนึกถึงนั้นคือ การสืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษของชาวสวนนนท์ สาเหตุหนึ่งที่ทำให้การสืบทอดขาดช่วงไปชาวสาวนนท์ส่วนใหญ่เป็นผู้อันมีจะกินหรือว่ารวยนั้นแหละ เพราะทุเรียนมีราคาแพงก็ส่งลูกเรียนหนังสือจบกันสูงๆมากมาย รับราชการ ตำรวจ ทหาร ทำงานกันมีหน้ามีตา ตั้งแต่ข้าราชชั้นผู้น้อยถึงอธิบดี ทำให้ไม่เคยหันกลับมามองอาชีพชาวสวนกันเลย ไม่มีลูกหลานบ้านไหน ที่จะคิดทำสวนเพราะเป็นงานหนักและลำบากทุกคนก็พูดกันเป็นอยู่คำเดียวว่า”ไม่มีเวลาทำสวน”พ่อแม่ก็เริ่มชราทำสวนก็ไม่ไหว ทิ้งสวนทุเรียนให้ร้างไปโดยไม่มีใครเหลียวแลเลย ทุเรียนที่ไม่ถูกน้ำท่วมหรือไม่โดนถนนตัดผ่านแต่ขาดการดูแลนั้นมากกว่า นี้คือปัญญาสำคัญที่เห็นกันอยู่

เมื่อถามว่าภูมิปัญญาของคนนนท์นั้นสิ้นไปแล้วหรือ ทั้งๆที่มาของพันธุ์ทุเรียนส่วนใหญ่เกิดจากนนทบุรีตั้งแต่ 160 กว่าปีแล้ว ทุเรียนเป็นผลไม้รสดี ราคาแพง มีความสำคัญทางเศรษฐกิจ ในประเทศไทยมีทุเรียนอยู่ 4 ชนิด คือ ทุเรียนปลูก ทุเรียนดอน ทุเรียนนก และทุเรียนป่า ต้นทุเรียนสามารถเติบโตได้ดีในแถบภูมิอากาศร้อน เกาะบอร์เนียว เป็นศูนย์กลางความหลากหลายของพืชสกุลทุเรียนและแพร่ขยายไปสู่ประเทศต่างๆในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่ อินโดนีเซีย บรูไน ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย และไทย

ทุเรียน เป็นพืชในสกุล Durio มีทั้งหมด 27 ชนิด แต่มีเพียงชนิดเดียว คือ ทุเรียนปลูก (Durio zibethinus Murray) ที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจ และมีการปลูกเชิงการค้าอย่างแพร่หลาย เรียกชื่อแตกต่างกันไปในแต่ละท้องถิ่น คือ ทุเรียนในภาษาไทย และ ดูเรียน (durian) ในภาษามลายู อินโดนีเซีย และภาษาอังกฤษ ชื่อของทุเรียนในภาษาไทย มีรากศัพท์จากคำในภาษามลายู และอินโดนีเซีย ว่า “ดูเรียน” ซึ่งมาจากคำว่า “ดูริ”(duri) ที่แปลว่า “หนาม” และแปลงสำเนียงเป็น ทูลเรียน และ “ทุเรียน” ในที่สุด

สมัยกรุงศรีอยุธยา

หัวหน้าคณะราชทูตจากประเทศฝรั่งเศส เมอร์ซิเออร์ เดอลาลูแบร์ เดินทางมาเจรจาการค้ากับไทย ได้เขียนบันทึกสิ่งต่างๆที่ได้พบเห็นเกี่ยวกับสภาพแวดล้อมทางสังคม และชีวิตความเป็นอยู่ของคนไทย โดยมีเรื่องที่เกี่ยวกับเกษตรกรรมของไทยตอนหนึ่ง ได้ระบุเกี่ยวกับทุเรียนไว้ว่า “ดูเรียน (Durion) ชาวสยามเรียกว่า “ทูลเรียน” (Tourrion) เป็นผลไม้ที่นิยมกันมากในแถบนี้ แต่สำหรับข้าพเจ้าไม่สามารถทนต่อกลิ่นเหม็นอันรุนแรงของมันได้ ผลมีขนาดเท่าผลแตง มีหนามอยู่โดยรอบ ดูๆไปก็คล้ายกับขนุนเหมือนกัน มีเมล็ดมาก แต่เมล็ดใหญ่ขนาดเท่าไข่ไก่ ซึ่งเป็นส่วนที่ใช้กิน ภายในยังมีอีกเมล็ดหนึ่ง ถือกันว่ายิ่งมีเมล็ดในยิ่งน้อยยิ่งเป็นทูลเรียนดี อย่างไรก็ตามในผลหนึ่งๆไม่เคยปรากฏว่ามีน้อยกว่า 3 เมล็ดเลย” จากหลักฐานดังกล่าว แสดงให้เห็นว่า มีการปลูกทุเรียนในภาคกลางของประเทศไทยตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา แต่จะเข้ามาจากที่ไหน โดยวิธีใด ไม่ปรากฏหลักฐาน แต่น่าเชื่อว่า จะเข้ามาทางภาคใต้ของไทย

สมัยกรุงรัตนโกสินทร์

พระยาแพทย์พงศาวิสุทธาธิบดี (สุ่น สุนทรเวช) ได้กล่าวถึงการแพร่กระจายของพันธุ์ทุเรียนจากจังหวัดนครศรีธรรมราช มายังกรุงเทพฯ ตั้งแต่ประมาณ ปี พ.ศ. 2318 และมีการทำสวนทุเรียนจังหวัดนนทบุรี ในตำบลบางกร่าง ในคลองบางกอกน้อยตอนใน ตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2397 ในระยะแรกเป็นการขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด และพัฒนามาเป็นการปลูกด้วยกิ่งตอน จากพันธุ์ดี 3 พันธุ์ คือ อีบาตร ทองสุก และการะเกด

การทำสวนทุเรียนนนทบุรีนั้นนิยมทำกันแบบยกร่องเพราะ เป็นที่ราบลุ่มริมแม่น้ำ ลำคลอง ในตอนบนที่ดินที่น้ำท่วมไม่ค่อยถึงก็นิยมทำนากันเป็นส่วนใหญ่ แต่หลังจากน้ำท่วมประเทศไทย ครั้งใหญ่ใน พ.ศ. 2485 ชาวสวนที่ทำสวนทุเรียน ส้มเขียวหวานและ ละมุด ได้รับความเสียหายกันหมด หลังจากน้ำท่วมก็เริ่มมีการปลูกทุเรียนกันอีกครั้งหนึ่ง ทำให้ชาวสวนหันกลับมาเลือกปลูกทุเรียนพันธุ์ดีกันมากขึ้น จนทำให้กิ่งพันธุ์หายากจึงทำให้การปลูกทุเรียนในยุคนั้นมีการปลูกด้วยเมล็ดทำให้มีการกลายพันธุ์ได้พันธุ์ทั้งดีและไม่ดี

ลำต้น(stem)ทุเรียนเป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ มีเส้นผ่าศูนย์กลาง 6-24 นิ้ว ความสูงถึง30 เมตร ทุเรียนอายุยืน 80-150 ปี เปลือกแข็งสีเทาแก่เป็นสะเก็ดขรุขะจัดเป็นประเภทไม้เนื้ออ่อนมีลักษณะเหมือนไม้จามจุรี ใช้ทำประโยชน์อะไรไม่ได้โบราณใช้ทำฟื้นหุงต้มเท่านั้น

ใบ(Leaf) ทุเรียนเป็นพืชใบเลี้ยงคู่ชนิดใบกว้างแบบใบเลี้ยงเดียว ขนาดของใบกว้าง 2-3 นิ้ว ยาว 6-8 นิ้วปลายใบมนแหลมเป็นแบบ Acuminate Apex ไม่มีหูใบ มีก้านใบสีน้ำตาลยาวประมาณ 1 นิ้วแบ่งออกเป็น 2 ตอน ประมาณครึ่งหนึ่งของก้านใบที่ต่อจากใบจะโตกว่าและเรียวเล็กไปจนถึงโคนก้านตอนที่ติดกับกิ่ง บนใบสีเขียวแก่ถึงเขียวเข้มเป็นมัน ใต้ใบเป็นสีน้ำตาล เส้นใบทุเรียนสานกัน เป็นร่างแห ลักษณะการติดใบแบบ Alternate Leaver

รากทุเรียนเป็นพันธุ์ไม้ที่มีรากหาอาหารกันตามผิวดินจนถึงระดับ 50 เซนติเมตร มีรากพิเศษที่เกิดจากบริเวณโคนต้นอยู่มากมายตามผิวดิน แตกออกมาลักษณะตีนตะขาบเรียกว่า”รากตะขาบ” รากแก้วของทุเรียนทำหน้าที่ยึดลำต้น ทุเรียนนนท์ส่วนใหญ่ ไม่มีรากแก้วเพราะปลูกจากกิ่งตอน แต่จะมีรากพิเศษแทนหรือรากแขนงที่แตกจากรากพิเศษที่หยั่งลึกลงไปในดินทำหน้าที่คล้ายรากแก้วและสามารถหยั่งลึกไปถึงระดับน้ำใต้ดินได้ มีรากฝอยเป็นรากหาอาหารออกมาจากรากพิเศษที่ทำหน้าที่ดูดอาหารด้วย

ดอก(Flower) มีลักษณะคล้ายระฆัง มีส่วนของดอกครบถ้วนและเป็นดอกสมบูรณ์(Perfect flower)หมายถึงว่ามีเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมียอยู่ในดอกเดี่ยวกัน มีรังไข่อยู่เหนือส่วนอื่นของดอกแต่ละดอกประกอบด้วย กลีบเลี้ยงอยู่ชั้นนอกสุดมีสีเขียวอมน้ำตาล หุ้มดอกไว้มิดชิดโดยไม่มีการแบ่งกลีบแต่เมื่อดอกใกล้แย้มจึงแยกออกเป็นสองหรือสามกลีบ กลีบรองลักษณะคล้ายหม้อตาลโตนดอยู่ถัดเข้าไปจากกลีบเลี้ยง กลีบดอกสีขาวนวลมี 5กลีบ เกสรตัวผู้มี 5 ชุด ประกอบด้วยก้านเกสร5-8 อัน ทุเรียนมักออกดอกเป็นช่อๆหนึ่งมีตั้งแต่1-30 ดอก ดอกมักอยู่รวมกันเป็นพวงๆมี 1-8 ดอก

ผลของทุเรียนมีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 10-20 เซนติเมตรความยาวอยู่ที่ลักษณะของทุเรียน โดยปกติทุเรียนนนท์จะมี 5 พลูต่อผล เนื้อของทุเรียนมีความสำคัญมากจากความสมบูรณ์ของแต่ละสวน ธาตุอาหารในดินการสะสมอาหารของทุเรียนในแต่ละสวน บ้างสีเหลือง สีจำปาหรือเนื้อสีเหลืองอ่อน ขึ้นอยู่กับสภาพของดินและพันธุ์ของทุเรียนด้วยเช่นกัน

ทุเรียนนนท์ไม่เหมือนทุเรียนจังหวัดอื่นๆเพราะนนทบุรี มีการปลูกทุเรียนที่มาตั้งแต่โบราณตามคำบอกเล่า เดิมพื้นที่เป็นป่าดิบชื้นลุ่มแม่น้ำพื้นดินส่วนใหญ่เป็นดินเหนียวอุ้มน้ำทำให้ดินได้สะสมธาตุอาหารที่พืชต้องการไว้ในดินบวกกับภูมิปัญญาของชาวสวนที่มีการถ่ายทอดการทำสวนเทคนิคต่างๆ การทำสวนแบบเกษตรอินทรีย์ที่เป็นที่กล่าวขานกันในยุโรปหรืออเมริกาแต่บรรพบุรุษของชาวนนท์ได้ทำกันมาเป็นร้อยปีแล้ว การเกิดของทุเรียนนนท์ในอดีตเท่าที่ฟังปู่ย่าตายายเล่าให้ฟังว่า”เกิดมาก็เห็นเมืองนนท์มีทุเรียนเป็นร้อยพันธุ์แล้ว” แต่ละท้องถิ่นก็เรียกชื่อต่างกันเช่น เรียกตามลักษณะผลตามลักษณะของแม่พันธุ์บ้าง สถานที่เกิดของพันธุ์ ชื่อเดิมผสมกับผู้เพาะ จากการศึกษาพบว่ามีพันธุ์ทุเรียนที่เกิดในนนทบุรีมากกว่า 200 พันธุ์ แต่ในปัจจุบันเหลือไม่กี่พันธุ์ ในการปลูกทุเรียนหลังจากน้ำท่วม พ.ศ.2538 มีการปลูกทุเรียนเพียงสามพันธุ์เช่น หมอนทอง ก้านยาว ชะนี เป็นส่วนใหญ่ เป็นทุเรียนที่มีผลทางเศรษฐกิจ ราคาดี เก็บรักษาง่ายและที่สำคัญขายก็คล่อง....

ภาพประกอบจาก...พินิจนคร (Season3) ตอน นนทบุรี https://www.youtube.com/watch?v=4ZkriWin8uQ